1
گشت غمناک دل و جان عقاب
چو ازو دور شد ایام شَباب (دوره جوانی)

2
دید کِش دور به انجام رسید
آفتابَش به لب بام رسید

3
باید از هستی، دل برگیرد
ره سوی کشور دیگر گیرد

4
خواست تا چارهٔ ناچار کند
دارویی جوید و در کار کند

5
صبحگاهی ز پی چارهٔ کار
گشت بر بادِ سَبُکْ‌سِیر، سوار

6
گلّه کاهَنْگِ چَرا داشت به دشت
ناگه از وحشت، پُر وَلوَله گَشت

7
وان شَبان، بیم زده، دل نگران
شد پی بَرهٔ نوزاد دوان

8
کبک، در دامن خاری آویخت
مار پیچید و به سوراخ گریخت

9
آهو اِستاد و نِگَه‌کرد و رَمید
دشت را خطِ غُباری بِکشید

10
لیک صیاد سَر دیگر داشت
صید را فارغ و آزاد گذاشت

11
چاره‌ی مرگ، نه کاریست حقیر
زنده را دل نشود از جان، سیر

12
صید هر روزه به چنگ آمد زود
مگر آن روز که صیاد نبود

13
آشیان داشت در آن دامن دشت
زاغکی زشت و بد اندام و پَلشت (چرک آلود)

14
سنگ ها از کف طفلان خورده
جان ز صد گونه بَلا دَر بُرده

15
سال‌ها زیسته اَفزون ز شمار
شکم آگَنده ز گَند و مُردار

16
بر سَر شاخ وَرا دید عقاب
ز آسمان سوی زمین شد به شِتاب

17
گفت که: «ای دیده ز ما بس بیداد
با تو امروز مرا کار افتاد

18
مشکلی دارم اگر بگشایی
بُکنم هرچه تو می‌فرمایی»

19
گفت: «ما بندهٔ درگاه توییم
تا که هستیم؛ هواخواه توییم

20
بنده آماده، بگو فرمان چیست؟
جان به راه تو سپارم، جان چیست؟

21
دل، چو در خدمت تو شاد کنم
نَنگَم آید که ز جان یاد کنم»

22
این همه گفت ولی با دل خویش
گفت و گویی دگر آورد به پیش

23
کاین ستمکار قوی پنجه، کنون
از نیاز است چنین زار و زبون

24
لیک ناگه چو غضبناک شود
زو حساب من و جان پاک شود

25
دوستی را چو نباشد بنیاد
حَزْم (احتیاط) را باید از دست نداد

26
در دل خویش چو این رأی گزید
پَر زد و دورتَرَکْ جای گزید

27
زار و افسرده چنین گفت عقاب
که: «مرا عمر، حبابی است بر آب

28
راست است این که مرا تیز، پَر است
لیک پرواز زمان تیزتر است

29
من گذشتم به شتاب از در و دشت
به شتاب ایام از من بِگُذشت

30
گر چه از عمر،‌ دل سیری نیست
مرگ می‌آید و تدبیری نیست

31
من و این شهپر و این شوکت و جاه
عمرم از چیست بدین حد کوتاه؟

32
تو بدین قامت و بالِ ناساز
به چه فَن یافته‌ای عمر دراز؟

33
پدرم از پدر خویش شنید
که یکی زاغ سیه روی پلید

34
با دوصد حیله به هنگام شکار
صد ره از چنگش کرده‌است فرار

35
پدرم نیز به تو دست نیافت
تا به منزلگه جاوید شتافت

36
لیک هنگام دَمِ بازپسین
چون تو بر شاخ شدی جایگزین

37
از سَرِ حسرت با من فرمود
کاین همان زاغ پلید است که بود

38
عمر من نیز به یغما رفته است
یک گل از صد گلِ تو، نشکفته است

39
چیست سرمایهٔ این عمر دراز؟
رازی این جاست، تو بگشا این راز»

40
زاغ گفت: «ار تو در این تدبیری
عهد کن تا سخنم بِپْذیری

41
عمرتان گر که پذیرد کم و کاست
دگری را چه گُنه؟ کاین ز شُماست

42
ز آسمان هیچ نیایید فرود
آخر از این همه پرواز چه سود؟

43
پدر من که پس از سیصدواَند
کانِ اَندَرز بُدُ و دانش و پَند

44
بارها گفت که بر چرخِ اثیر (جهان مادی)
بادها‌راست، فراوان تاثیر

45
بادها کز زِبَر خاک وَزند
تن و جان را نرسانند گَزند

46
هر چه از خاک، شوی بالاتر
باد را بیش گَزندست و ضَرر

47
تا بِدآنجا که بر اوج افلاک
آیتِ مرگ شود، پیکِ هِلاک

48
ما از آن، سال بسی یافته‌ایم
کز بلندی،‌ رخ برتافته‌ایم

49
زاغ را میل کند دل به نشیب
عمر بسیارَش ازآن گَشته نصیب

50
دیگر این خاصیت مردار است
عمر مردار خوران بسیار است

51
گَند و مُردار بِهین دَرمان است
چارهٔ رنج تو زان آسان است

52
خیز و زین بیش،‌ رهِ چَرخْ مَپوی
طعمه‌ی خویش بر افلاک مَجوی

53
ناودان، جایگهی سخت نِکوست
به از آن کُنج حیاط و لب جوست

54
من که بس نکتهٔ نیکو دانم
راه هر بَرزَنُ و هر کو دانم

55
خانه‌ای در پس باغی دارم
واندر آن گوشه سراغی دارم

56
خوانِ گستردهِ اَلوانی هست
خوردنی‌های فراوانی هست»

57
آنچه زان زاغ چنین داد سراغ
گَندزاری بود اندر پس باغ

58
بوی بد، رفته از آن تا ره دور
معدنِ پَشّه، مقامِ زنبور

59
نِفرتش گشته بلای دل و جان
سوزش و کوری دو دیده از آن

60
آن دو همراه رسیدند از راه
زاغ بر سفرهٔ خود کرد نگاه

61
گفت: «خوانی که چنین اَلوان‌است
لایق حضرت این مهمان‌است

62
می‌کنم شُکر که درویش نِیَم
خِجل از ماحْضَر خویش نیم»

63
گفت و بنشست و بِخورد از آن گَند
تا بیاموزد از او مهمان پَند

64
عمر در اوج فلک بُرده به سر
دم‌زده در نَفَسِ باد سَحَر

65
ابر را دیده به زیرِ پَرِ خویش
حَیَوان را همه فرمانبر خویش

66
بارها آمده شادان ز سفر
به رَهش بسته فلک طاقِ ظَفر

67
سینه‌ی کبک و تَذَرْو و تِیهو
تازه و گرم‌شده طعمه‌ی او

68
اینک افتاده بر این لاشه و گَند
باید از زاغ بیاموزد پَند

69
بوی گَندش، دل و جان تافته بود
حال بیماریِ دِق، یافته بود

70
دلش از نفرت و بیزاری، ریش
گیج شد، بست دمی دیده‌ی خویش

71
یادش آمد که بر آن اوج سپهر
هست پیروزی و زیبایی و مِهر

72
فَرُ و آزادی و فَتحُ و ظفرست
نَفَسِ خرّمِ بادِ سحرست

73
دیده بُگشودُ به هر سو نگریست
دیدْ گِردَش اثری زین‌ها نیست

74
آن چه بود از همه سُو، خواری بود
وحشت و نفرت و بیزاری بود

75
بال بر هم زد و بَرجِست ازجا
گفت که: «ای یار ببخشای مرا

76
سال‌ها باش و بدین عیش بناز
تو و مردارِ تو و عمرِ دراز

77
من نِیَم در خور این مهمانی
گند و مردار، تو را ارزانی

78
گر بر اوج فلکم باید مُرد
عمر در گند به سَر نتوان برد»

79
شهپرِ شاهِ هوا، اوج گرفت
زاغ را دیده بر او مانده شگفت

80
سوی بالا شد و بالاتر شد
راست با مِهرِ فَلک، هَمسر شد

81
لحظه‌ای چند، بر این لوح کبود
نقطه‌ای بود و سپس هیچ نبود