عید قربان، جشن رهایی انسان
عید قربان، یکی از بزرگ‌ترین اعیاد مسلمانان، نه تنها یادآور آزمونی بزرگ برای پیامبر بزرگ الهی، حضرت ابراهیم (ع) و فرزند وفادارش اسماعیل (ع) است، بلکه آیینه‌ای از روح ایثار، تسلیم و عبور از نفس به سوی حقیقت است.
در این روز، سنتی برپا می‌شود که ریشه در عمق جان دارد: سنت «دل بریدن از خویش» برای رسیدن به خدا.
حافظ، که جانِ او به حکمت قرآنی گره خورده، این معنا را چنین بازگو می‌کند:
راهی‌ست راهِ عشق که هیچش کناره نیست
آنجا جز آن‌که جان بسپارند، چاره نیست
این نوشتار، تأملی است بر ابعاد تاریخی، معنوی و عرفانی عید قربان، و نگاهی است به جایگاه آن در زندگی امروز ما.
۱. سر تسلیم شدن، عید قربان در قرآن و تاریخ اسلام
در سوره صافات (آیات 100 تا 113) آمده است که ابراهیم (ع)، پس از سال‌ها دعا، فرزندی به نام اسماعیل (ع) یافت. اما در رؤیایی الهی مأمور شد او را قربانی کند. بی‌درنگ، بدون تردید، فرمان را پذیرفت. اسماعیل نیز با ایمانی استوار تسلیم شد.
فَلَمَّا أَسْلَمَا وَتَلَّهُ لِلْجَبِينِ ( پس هنگامی که آن دو تسلیم شدند و ابراهیم جبین او را به زمین نهاد)
وَنَادَيْنَاهُ أَنْ يَا إِبْرَاهِيمُ ( و او را ندا دادیم که ای ابراهیم )
قَدْ صَدَّقْتَ الرُّؤْيَا ( خوابت را تحقق دادی )
(صافات، ۱۰۳–۱۰۵)
خداوند در نهایت، قوچی را به‌جای اسماعیل فرستاد و این ایثار را برای همیشه در تاریخ ثبت کرد.
پیام‌ها:
- اطاعت کامل از خداوند، حتی در دشوارترین امتحانات.
- ایثار و تسلیم بی‌چون‌وچرا.
- سنتی پایدار برای رسیدن به خدا از مسیر دل بریدن.
۲. فلسفه قربانی؛ تنها ذبح نیست، بلکه گذشتن از نفس است
قربانی کردن در این روز تنها یک مناسک ظاهری نیست؛ بلکه استعاره‌ای‌ست برای گذشتن از «نفس اماره».
انواع قربانی در نگاه عرفانی و اجتماعی:
- قربانی مال: گوشت قربانی با نیازمندان تقسیم می‌شود؛ نشانه‌ای از دل کندن از دلبستگی‌های مالی.
- قربانی غرور: فروتنی در برابر حق، کنار نهادن تکبر و خودخواهی.
- قربانی لذت و هوس: گذر از خواسته‌های نفسانی برای رسیدن به خویشتن برتر.
حافظ نیز در فرازی دیگر از چنین رهایی‌ای سخن می‌گوید:
ای دل به کوی عشق گذاری نمی‌کنی
اسباب جمع داری و کاری نمی‌کنی
اسباب جمع داشتن نشان از قربانی کردن هم معنی می شود.
۳. بازتاب عید قربان در زندگی مدرن
در جهانی که انسان‌ها گرفتار «منیت»، مصرف‌گرایی و خودپرستی شده‌اند، پیام عید قربان از همیشه زنده‌تر است:
- آیا حاضریم برای حقیقت از منفعت خود بگذریم؟
- آیا آماده‌ایم خود را قربانی کنیم، نه دیگران را؟
- آیا می‌توانیم عشق و ایمان را از سطح کلمات به عمق رفتار ببریم؟
این همان جایی‌ست که ما از تکرار مناسک، به فهمِ معنا می‌رسیم. نقطه‌ای که مراسم به «قرب» می‌انجامد، نه عادت.
۴. نگاه حافظ به قربانی شدن و عبور از “من”
ادبیات عرفانی فارسی، خصوصاً شعر حافظ، همواره در جستجوی لحظه‌ای‌ست که «من» فانی شود و «او» پدیدار گردد. قربانی شدن برای حق، یعنی دل بریدن از خود و خواسته‌های خویش.
در کوی نیک‌نامی ما را گذر ندادند
گر تو نمی‌پسندی، تغییر کن قضا را
نتیجه‌گیری: عید قربان، فرصت تولدی دوباره
عید قربان تنها، روزی برای ذبح نیست؛ روزی‌ست برای “ذوب شدن”.
ذوب شدن در اطاعت، در عشق، در گذشتن از خویشتن.
آزمایشی‌ست برای پی بردن به این‌که چه چیزی را بیش از خدا دوست داریم و آیا توان قربانی کردنش را داریم؟
در این روز، با خود بیندیشیم:
چه چیزی در وجود ماست که مانع پروازمان به‌سوی خدا شده؟
و آیا آماده‌ایم تا آن را با تیغ تصمیم و نور ایمان، قربانی کنیم؟
در ادامه توجه شما را به دیگر بخش های حافظ فال جلب می نماییم.
